The Symbol of the Medical Profession

เพื่อน ๆ คงเคยทราบมาว่า Caduceus (คทามีปีกที่มีงูสองตัวพันอยู่) เป็นสัญลักษณ์ของการแพทย์ใช่ไหมครับ...

เพื่อน ๆ เคยสงสัยบ้างหรือเปล่า ว่าแล้วทำไมอย่างสัญลักษณ์ของ WHO ถึงมีงูอยู่ตัวเดียว ฯลฯ ?

ลองดูภาพจาก Dorland's Illustrated Medical Dictionary

(A) เป็นสัญลักษณ์ของ United States Army Medical Corps; ส่วน
(B) เป็นสัญลักษณ์ของ American Veterinary Medicine Association

ความจริงก็คือสัญลักษณ์สองอันนี้มีที่มาแตกต่างกันโดยสิ้นเชิง

Caduceus
Caduceus เป็นคทาของ Hermes เทพเจ้ากรีกแห่งการสื่อสาร เป็นคทามีปีกที่มีงูพันอยู่สองตัว
มีเรื่องเล่าว่า Hermes เคยห้ามงูสองตัวที่กำลังจะสู้กันโดยโยนคทาไปขวางไว้ และงูสองตัวนั้นได้เลื้อยขึ้นไปพันคทานั้น Caduceus จึงถือเป็นสัญลักษณ์ของการทูต การเจรจา และสันติภาพ แต่ไม่ได้เกี่ยวข้องกับการแพทย์แต่อย่างใด

The Staff of Aesculapius
เทพ Apollo (เทพเจ้าแห่งความจริง สุขภาพ ฯลฯ) เคยมีความสัมพันธ์กับ Coronis นางจาก Thessaly แต่ Coronis ไม่ซื่อสัตย์ต่อคู่รัก เมื่อ Apollo ทราบเรื่อง จึงสังหาร Coronis ด้วยธนู แต่ Apollo เองรู้สึกเสียใจ จึงได้ช่วยบุตรของตนที่ใกล้คลอดให้มีชีวิตอยู่ต่อ และฝากให้ Chiron centaur ผู้เปี่ยมความรู้เลี้ยงดู โดยตั้งชื่อลูกว่า Aesculapius

Aesculapius เรียนวิชาแห่งการแพทย์จาก Chiron จนมีความสามารถในการรักษาโรคอย่างกว้างขวาง ถึงขนาดที่ช่วยให้คนฟื้นจากความตายได้ ซึ่งเป็นเหตุให้ Zeus สังหารเขาด้วยสายฟ้าในที่สุด ในประวัติศาสตร์ มีผู้ที่เชื่อลัทธิมาบูชา Aesculapius ที่วิหารเพื่อขอให้พ้นจากโรคภัยไข้เจ็บจำนวนมาก เป็นเวลาหลายร้อยปี และถือว่าเป็นเทพเจ้าแห่งการแพทย์

ไม้เท้าของ Aesculapius เป็นท่อนไม้ cypress ที่มีงูพันอยู่หนึ่งตัว
มีเรื่องเล่าว่าครั้งหนึ่งขณะที่ Aesculapius อยู่ในวิหาร มีงูเลื้อยเข้ามาพันรอบไม้เท้า เมื่อเขาฆ่างูตัวนั้นกลับมีงูอีกตัวเลื้อยเข้ามาและใช้สมุนไพรชุบชีวิตงูตัวแรกให้ฟื้นขึ้น ภาพไม้เท้าที่มีงูพันจึงถือเป็นสัญลักษณ์ของการรักษา ตัวงูได้ถือว่าเป็นผู้รับใช้ในการรักษาโรคของ Aesculapius และไม้ cypress ที่เป็นไม้เท้าถือว่าแสดงถึงจริยธรรมอันแน่วแน่ของแพทย์


เห็นได้ว่าสัญลักษณ์ของวิชาชีพแพทย์ที่ถูกต้องคือ the Staff of Aesculapius แต่ตั้งแต่ในประวัติศาสตร์หลายร้อยปีที่ผ่านมา ก็ได้มีการใช้ Caduceus เข้ามาปนด้วย อาจเนื่องจากผู้พิมพ์หนังสือในสมัยก่อนใช้ตรา Caduceus ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของการสื่อสารและการค้า เมื่อมีการพิมพ์ตำราแพทย์ตราเหล่านี้ได้ถูกนำไปใช้และมีการสับสนกับไม้เท้าของ Aesculapius จนทำให้ได้รับการยอมรับเป็นสัญลักษณ์

การที่กรมการแพทย์ทหารบกสหรัฐฯ นำ Caduceus มาใช้เป็นสัญลักษณ์ อาจเป็นสาเหตุสำคัญของศตวรรษที่ 20 ที่ทำให้ Caduceus ได้รับการยอมรับแพร่หลายดังเช่นในปัจจุบัน

แต่อย่างไรก็ตาม หลายคนยังไม่เห็นด้วยกับการที่สัญลักษณ์ดังกล่าวจะมาปนกัน เนื่องจาก Caduceus เป็นสัญลักษณ์ของการค้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ไม่ควรเกี่ยวข้องกับเป้าหมายในการปฏิบัติของแพทย์ และยิ่งไปกว่านั้น Hermes เอง เป็นผู้มีหน้าที่นำวิญญาณของผู้ตายไปสู่ Hades


สำหรับในประเทศไทย ตรากระทรวงสาธารณสุข ซึ่งเป็นรูปคบเพลิงมีปีกและมีงูพันคบเพลิง ดูเหมือนจะออกแบบตาม Caduceus เป็นหลัก (ถึงแม้ใน website ของกระทรวงสาธารณสุขจะเล่าถึงที่มาของสัญลักษณ์ทั้งสองอย่าง) โดยมีส่วนที่เป็นคบเพลิงเพิ่มเติมเข้ามา


ถึงแม้ในปัจจุบัน สัญลักษณ์ทั้งสองอย่างจะมีใช้ปะปนกันอยู่ทั่วไป ถ้าการใช้งานนั้นสื่อถึงความหมายและคุณลักษณะที่พึงประสงค์ของวิชาชีพแพทย์ ก็คงไม่เป็นปัญหาอะไร อย่างไรก็ตาม สัญลักษณ์ที่มีที่มาถูกต้องนั้นคือไม้เท้าที่มีงูพันเพียงหนึ่งตัว

Sources

"Dorland's Illustrated Medical Dictionary, 30th Edition"
Hamilton, Edith, "Mythology"
http://www.in-ta.net/info/aesculapius/
http://www.in-ta.net/info/aesculapius/iatros.html
http://www.artsymbolism.com/2002/KimScottcaduceuspaper.htm
http://www.moph.go.th/about/history/prav.htm
(ไม่ได้เขียนตามหลักบรรณานุกรมที่ถูกต้อง (ขี้เกียจ)) แก้เป็น MLA style แล้ว

• Anderson, Douglas M., et al. Dorland's Illustrated Medical Dictionary. 30th ed. Philadelphia: Saunders, 2003.
• Hamilton, Edith. Mythology: Timeless Tales of Gods and Heroes. Warner Books ed. New York: Warner Books, 1999.
• Harrison, John. "Aesculapius." Aesculapius. 16 April 2005. <http://www.in-ta.net/info/aesculapius/>.
• Nichols, Darren. "Walk Among Gods: The Symbols of Medicine." Iatros 10.1 (1995) 16 April 2005. <http://www.in-ta.net/info/aesculapius/iatros.html>.
• Scott, Kim. "The History and Confusion of the Caduceus symbol and the Staff of Aesculapius in Medicine." Student Papers about Symbolism in Art. 2002. Virginia Commonwealth University Honors Department. 16 April 2005. <http://www.artsymbolism.com/2002/KimScottcaduceuspaper.htm>.
• "ประวัติกระทรวงสาธารณสุข." เว็บไซต์กระทรวงสาธารณสุข. กระทรวงสาธารณสุข. 16 April 2005. <http://www.moph.go.th/about/history/prav.htm>.

Image sources: WHO; Dorland's Illust. Med. Dict.; MOPH; http://www.in-ta.net/info/aesculapius/

Last edited: 2008-09-07 05:55